Przeszukanie

Czy zdarzyło Ci się podczas kontroli drogowej, że zostałeś poproszony o otwarcie bagażnika? Być może w miejscu Twojego zamieszkania przeprowadzono przeszukanie? Znasz swoje prawa jakie Ci przysługują? Jeśli nie to warto abyś przeczytał poniższy tekst, w którym przestawimy tak teorię jak i praktykę przeszukań.

 

Co powinno stanowić cel przeszukania? 

 

Otóż podstawowym celem przeszukania jest wykrycie, zatrzymanie lub przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej (czyli takie w stosunku do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów). 

Kolejnym celem dokonania przeszukania jest znalezienie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karny. W tym celu dopuszcza się dokonanie przeszukania osoby jej odzieży i podręcznych przedmiotów. 

 

Jakie są podstawy do przeprowadzenia czynności przeszukania? 

 

Sposób przeprowadzenia przeszukania możemy podzielić na dwa sposoby: pierwszy to na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora; drugi to na podstawie okazania nakazu kierownika jednostki lub legitymacji służbowej. 

Odnośnie przeszukania na postawie postanowienia sądu lub prokuratora to należy je okazać osoby, u której przeszukanie ma być przeprowadzone. 

Co do przeszukania na tzw. legitymację to najpierw dokonuje się przeszukania a później następczo zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie takiego przeszukania.

Co istotne przeszukanie na „legitymację” może zostać dokonane tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki. Powyższe stwierdzenie jest nieostre, gdyż nie pozwala na jednoznaczne wskazanie co do jest wypadek niecierpiący zwłoki, jednakże w sądownictwie wskazuje się, że chodzi o tego typy sytuację, gdzie zachodzi obawa, że zaniechanie natychmiastowego przeszukania będzie skutkować ucieczką lub ukryciem poszukiwanej osoby, ukryciem, zniszczeniem poszukiwanych przedmiotów lub danych informatycznych.

Postanowienie o zatwierdzeniu przeszukania należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności. Jednakże co istotne takie zatwierdzenie jest doręczane tylko i wyłącznie, gdy takie żądanie zostało zgłoszone do protokołu. O prawie doręczenia zatwierdzenia postanowienia o przeszukania należy pouczyć osobę, u której dokonuje się przeszukania. 

 

Kto może dokonać przeszukania?

 

Przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora Policja oraz inne organy takie jak: funkcjonariusz Straży Parku, funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, funkcjonariusz Straży Granicznej, strażnik Państwowej Straży Rybackiej, strażnik Straży Leśnej, Strażnik Państwowej Straży Łowieckiej, upoważniony kontrolujący Krajowej Administracji Skarbowej, żołnierz Żandarmerii Wojskowej.

 

W jakich godzinach można dokonać przeszukania?

 

Jeśli idzie o przeszukanie osób jej odzieży i podręcznych przedmiotów to takiego przeszukania można dokonać o każdej porze dnia i nocy. Natomiast jeśli idzie o przeszukanie pomieszczeń wyróżnia się porę nocną (od 22:00 do 6:00) kiedy to nie należy przeszukiwać pomieszczeń. Jednakże od tej reguły istnieje wyjątek. W wypadkach niecierpiących zwłoki - o których byłą już mowa powyżej - można również dokonać przeszukania również w porze nocnej. W porze nocnej można również dokonać przeszukania lokalu dostępnego w tym czasie dla nieokreślonej liczby osób (np. dworzec) albo służące do przechowywania przedmiotów (np. magazyny). Jeśli przeszukanie rozpoczęło się przed godziną 22:00 to można je nadal prowadzić pomimo nastania pory nocnej.

 

Jak powinny zachowywać się organy dokonujące przeszukania? 

 

W pierwszej kolejności ograny przeprowadzające czynności przeszukania powinny wezwać osobę, u której taka czynność się odbywa do dobrowolnego wydania przedmiotów. W praktyce organy albo wskazują jakich przedmiotów szukają bądź ogólnikowo i wzywaj do wydania rzeczy zabronionych lub pochodzących z przestępstwa. 

 

Przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy winno ukierunkowane na uniknięcie wyrządzenia zbędnych dolegliwości i szkód. Każdemu przeszukaniu powinien towarzyszyć umiar. Przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z jego celem (zatrzymaniem osoby, odnalezieniem rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie). Podczas przeszukania każdy, u którego dokonuje się takiej czynności ma prawo do poszanowania jego prywatności i godności. Organy mają obowiązek dokonywania przeszukania bez wyrządzenia niepotrzebnych szkód materialnych.

 

Co w sytuacji, kiedy znaleziono jakiś przedmiot?

 

Przedmioty, które zostały wydane lub znaleziony w czasie przeszukania zostają zabezpieczone i najczęściej przekazane do magazynu dowodów rzeczowych lub przekazane osobie godnej zaufania, która w razie potrzeby na każde żądanie organu rzecz wyda. Przed zabezpieczeniem przedmiotów należy dokonać oględzin rzeczy i sporządzić spis i opis rzeczy. Spis i opis zawierają szczegółowe wymienienie przedmiotów zabezpieczonych oraz wskazanie ich danych identyfikacyjnych np. spisanie numeru seryjnego rzeczy, jak również ich cech charakterystycznych np. pęknięcie ekranu telefonu, liczne rysy, załamania etc. 

 

Co zrobić w sytuacji, kiedy doszło do naruszenia naszych praw?

 

Jako że czynność dotycząca przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych dokonywana jest w oparciu - wydane lub zatwierdzone w późniejszym czasie - postanowienie to środkiem właściwym dochodzenia naruszonych praw jest zażalenie. Prawo do wniesienie zażalenia przysługuje wszystkim osobom, których prawa zostały naruszone. 

 

Jak wygląda praktyka w zakresie przeszukania osób, pomieszczeń, zatrzymania rzeczy?

 

Poniżej chcielibyśmy podzielić się ze swoimi doświadczeniami w omawianej materii.

 

W trakcie przeszukania zazwyczaj atmosfera nie jest zaliczana do najprzyjemniejszych. Tobie jako osobie, u której dokonywane są czynności przeszukania towarzyszy stres, nerwowość, poczucie niepewność i bezsilności.

W praktyce bardzo często mamy do czynienia z tym, że przeszukanie dokonywane jest u osób najbliższych dla podejrzanych (rodziców, partnerów życiowych, rodzeństwa, w miejscach pracy). Wobec czego musimy pamiętać, aby zachować umiar w swoim zachowaniu. Chodzi tu przede wszystkim o zwrócenie szczególnej uwagi na to co i komu mówimy. Na pozór błahe i nieistotne informacje, które są przekazywane w swobodnej, niesformalizowanej rozmowie z przedstawicielami organów mogą zostać w późniejszym czasie wykorzystane przeciwko Twoim najbliższym. Przykład: przeszukanie odbywa się w okresie letnim i funkcjonariusz w small talku pyta czy Pan/Pani byli już na urlopie? Celem może być ustalenie czy przebywał Pan/Pani w miejscu zamieszkania a przede wszystkim, gdzie znajdował się podejrzany. Innym doskonałym przykładem jest ten opisany w jednym z naszych case study, kiedy to partnerka podejrzanego przyznała się, że miał on obrażenia na ręce, która to okoliczność pozwoliła na późniejsze przypisane mu odpowiedzialności karnej i wymierzenie wysokiej kary pozbawienia wolności. 

Z praktycznego punktu widzenia podczas wszelkich czynności z organami ścigania zalecamy zachowanie umiaru i nie wychodzenia poza rozmowy „o pogodzie”.

 

 

W trakcie przeszukania bardzo często dochodzi do zatrzymania rzeczy, które już na pierwszy rzut nie mają żadnego związku z celem przeszukania. Jak już wskazano powyżej na zatrzymanie rzeczy przysługuje zażalenie, w którym należy wykazać, że zatrzymane rzeczy nie mają znaczenia dla toczącego się postępowania i są dla niego wręcz zbędne. 

Rzecz, która została zatrzymana a co do której w terminie 7 dni nie zatwierdzono jej zatrzymania musi zostać niezwłocznie zwrócona osobie uprawnionej, chyba że nastąpiło dobrowolne wydanie, a osoba ta nie złożyła wniosku o zatwierdzeniu zatrzymania. Dlatego w praktyce zalecamy każdorazowo takowy wniosek składać. Obieg dokumentacji pomiędzy organami ścigania bywa różny. Podczas naszej wieloletniej praktyki spotkaliśmy się niejednokrotnie z sytuacjami, kiedy to termin 7 dni na zatwierdzenie przeszukania zatrzymania rzeczy został przekroczony.

 

 

Na wstępnie niniejszego tekstu jako przykład wskazano przeszukanie bagażnika pojazdu w tracie tzw. rutynowej kontroli drogowej. Jest to bardzo częsty przykład, kiedy to dochodzi w zasadzie do bezprawnego przeszukania, a przede wszystkim do dokonania przeszukania niezgodnego z przepisami. Funkcjonariusz, który dokonuje takiego przeszukania nie sporządza z takiej czynności protokołu, nie mówiąc już o pouczeniu o możliwości złożenia wniosku o doręczenie postanowienia o zatwierdzeniu przeszukania. 

Podobnym przykładem jest „rutynowe” legitymowania i przy okazji przeszukanie osób, najczęściej grupki młodych osób, którzy zbierają się różnych miejscach. Również i w tym przypadku nie sporządza się stosownej dokumentacji, a przede wszystkim nie wskazuje się podstaw przeszukania. Funkcjonariusze działający w ten sposób bardzo często liczą na to, że znajdą coś czy to w pojeździe czy w przedmiotach podręcznych przeszukiwanych osób. 

Pamiętaj masz obowiązek wylegitymowania się funkcjonariuszowi (organom wskazanym powyżej w tekście) lecz masz też swoje prawa, które muszą być przez organy respektowane. Przede wszystkim masz prawo do żądania udzielenia informacji, kto dokonuje przeszukania (jaki organ, jednostka) i na czyje polecenie działa. 

 

Brak zachowaniu umiaru przez organy podczas przeszukania może zrodzić określone konsekwencje. Fakt naruszenia zasady umiaru nie powoduje, że czynność przeszukania czy też zatrzymania rzeczy staje się nieskuteczna. Jednakże w drodze zażalenia można podnieść określone zarzuty, które w konsekwencji będą pozwalały na dochodzenie praw na gruncie postępowania cywilnego. Przede wszystkim chodzi tutaj o naruszenie dóbr osobistych osób u których obywało się przeszukanie bądź tego o dochodzenie odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.

Jako praktyczny przykład możemy wskazać jedną z prowadzonych przez nas spraw, gdzie partnerka klienta przez niemalże 30 minut leżała nago na podłodze skuta w kajdanki. Jakkolwiek fakt zakucia jej w kajdanki do czasu potwierdzenia jej danych oraz tego, że nie jest ona w kręgu zainteresowań organów jest dopuszczalny tak absolutnie niezrozumiałym jest fakt, że osobie tej nie pozwolono się ubrać. Zachowanie funkcjonariusz naruszało jej konstytucyjne prawa, a przede wszystkim prawo do prywatności i godności.

Jeśli idzie o dochodzenia odszkodowania za szkody materialne, które zostały wyrządzone w trakcie przeszukania to dzięki uzyskaniu orzeczenia sądu, które stwierdza, że działanie organów podczas przeszukania doszło do wyrządzenia zbędnych szkód. 

Praktyka pokazuje, że w zakresie postania szkód najczęściej dochodzi do uszkodzenia okien, drzwi, które wobec nieuzasadnionego siłowego wejścia przez organy zostały zniszczone. Kwestia powyższa zostanie przez nas szczegółowo omówiona w odrębnym wpisie.