Zatrzymanie
Zatrzymanie może mieć różne formy: ujęcia obywatelskiego i przekazania Policji, zatrzymania przez mundurowych w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa czy też zaplanowanych i realizowanych na polecenie prokuratora czynności. Przeważnie oznacza jedno – przez co najmniej kilka najbliższych godzin będziesz nosić niezbyt estetyczne i zdecydowanie niewygodne bransoletki. Warto zatem poznać aspekty prawne związane z tematem zatrzymania, jak - co najważniejsze – prawa przysługujące osobie zatrzymanej.
Czym jest zatrzymanie?
Zatrzymanie jest jednym z prawnokarnych środków przymusu, krótkotrwałym pozbawieniem wolności pozostającej pod ochroną Konstytucji. Służy ono zapewnieniu prawidłowego prowadzenia postępowania karnego. Warto pamiętać, że zarówno Konstytucja RP jak i Kodeks postępowania karnego określają wprost, iż samo zatrzymanie może trwać maksymalnie 48 godzin, w którym to czasie organy ścigania karnego muszą podjąć decyzję czy osobę zatrzymaną zwolnić, zastosować wolnościowe środki zapobiegawcze (np. poręczenie majątkowe, dozór Policji) czy też skierować wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania do sądu W takiej sytuacji następuje przedłużenie zatrzymania o kolejne 24 godziny. Jeżeli w przeciągu tych 24 godzin nie zostanie doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania zatrzymanego należy zwolnić. Tymczasowe aresztowanie będzie stanowić jednak temat kolejnego wpisu.
Rodzaje zatrzymań
Chociaż dla osoby zatrzymanej może nie mieć to większego znaczenia (wszak została w sposób faktyczny pozbawiona wolności), to jednak zatrzymanie zatrzymaniu nie jest równe. Dzieli się je na dwie główne grupy: zatrzymania procesowe i zatrzymania pozaprocesowe.
Zatrzymania procesowe
Ujęcie obywatelskie. Najrzadziej spotykana forma. Może dokonać je każdy kto nakrył sprawcę na gorącym uczynku i dokonał jego ujęcia w trakcie popełnienia czynu, bądź w ramach pościgu podjętego bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Istotne przy ujęciu obywatelskim jest to, że osobę ujętą należy niezwłocznie przekazać Policji. Warto pamiętać, iż samo ujęcie sprawcy czynu zabronionego nie będzie karalne, jednakże wszelkie samosądy mogą skierować zainteresowanie organów ścigania karnego również na osobę dokonującą ujęcia.
Zatrzymanie sensu stricte. Co do zasady realizuje je Policja, lecz nie zawsze. To uprawnienie przysługuje także organom, którym na podstawie art. 312 k.p.k. przyznano uprawnienia procesowe Policji, tj. Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego i Żandarmerii Wojskowej, a także innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych, np. Straży Leśnej (art. 47 ust. 2 pkt 3 Ustawy o lasach).
Kodeks postepowania karnego określa, iż można dokonać zatrzymania osoby podejrzanej, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo i jednocześnie:
- zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby;
- zachodzi obawa zatarcia śladów przestępstwa;
- nie można ustalić jej tożsamości;
- istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym;
- istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
Co istotne, jeśli okoliczność wskazana w punkcie 5, tj. przestępstwo zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi, wówczas Policja jest już zobligowana do dokonania zatrzymania.
Zatrzymanie na zarządzenie prokuratora. Może zostać zarządzone wyłącznie przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w celu doprowadzenia osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli:
- zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się ona na wezwanie w celu przeprowadzenia z jej udziałem czynności procesowych związanych z ogłoszeniem zarzutów lub zmianą zarzutów i przesłuchaniem;
- nie stawi się na badania lub czynności, wymienionych w art. 74 § 2 lub 3 k.p.k. (np. badania psychologiczne i psychiatryczne, oględziny zewnętrzne ciała)
- dana osoba może w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie;
- zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.
Co istotne, prokurator zarządzając zatrzymanie osoby może to połączyć z zarządzeniem przeszukania.
Zatrzymania pozaprocesowe
Zatrzymanie porządkowe (prewencyjne). Stosowane wobec osób, które w sposób oczywisty stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Zadaniem zatrzymania porządkowego jest zapobieżenie tylko tym zagrożeniom, które mogą stanowić równocześnie przestępstwa, np. bójka, pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia czy zniszczenie mienia. Co istotne, jak sama nazwa wskazuje, następuje ono jeszcze przed popełnieniem czynu zabronionego, może nastąpić na etapie pojawienia się obawy popełnienia przestępstwa.
Zatrzymanie penitencjarne. Odbywanie kary pozbawienia wolności nie oznacza ciągłego pozostawania w zakładzie karnym czy areszcie śledczym. Osoba osadzona może uzyskać przepustkę lub przerwę w odbywaniu kary. Są to oczywiście dobrodziejstwa czasowe i wiążą się z koniecznością powrotu za więzienne mury. Zdarzają się jednak sytuacje w których komuś „zapomni się” wrócić. Możliwa jest również ucieczka osadzonego. Policja może zatrzymać osobę pozbawioną wolności, która na podstawie zezwolenia opuściła areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciła do niego lub uciekła z aresztu śledczego lub zakładu karnego albo w trakcie konwoju. Zatrzymanie to określane jest mianem zatrzymania penitencjarnego.
Zatrzymanie administracyjne. Stosowane jest np. wobec osób, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu innych osób. Celem takiego zatrzymania jest doprowadzenie osoby do izby wytrzeźwień, placówki leczniczej lub miejsca zamieszkania. Jeśli nie ma możliwości doprowadzenia do izby wytrzeźwień lub placówki, można doprowadzić zatrzymanego do jednostki Policji. Takie zatrzymanie jest stosowane do wytrzeźwienia, nie dłużej jednak niż na okres do 24 godzin.
Kogo zatrzymanie nie dotyczy?
Nie każdy jednak musi obawiać się zatrzymania, gdyż przewidziano grupy osób i zawody, których zatrzymanie jest niedopuszczalne – z licznymi wyjątkami dotyczącymi ujęcia na gorącym uczynku. Należą do nich osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego oraz osoby, które spełniają określone wymogi ustawowe, czyli:
- posłowie i senatorowie (bez zgody Sejmu lub Senatu);
- sędziowie wszystkich sądów (bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego);
- sędziowie Trybunału Stanu (bez zgody Trybunału);
- sędziowie Trybunału Konstytucyjnego (bez zgody Zgromadzenia Ogólnego);
- prokuratorzy (bez zgody przełożonego);
- Rzecznik Praw Obywatelskich (bez zgody Sejmu);
- Prezes Najwyższej Izby Kontroli (bez zgody Sejmu);
- Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (bez zgody Sejmu);
- Prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (bez zgody Sejmu);
- w ograniczonym zakresie urzędników konsularnych państw obcych – jeżeli dopuścili się popełnienia zbrodni.
Prawa zatrzymanego.
Kończąc krótkie wprowadzenia do tematyki zatrzymania czas przejść do omówienia najistotniejszych kwestie z punktu widzenia osoby zatrzymanej. Przysługujące prawa.
Jeżeli to Ciebie spotka ta niekomfortowa sytuacja to przede wszystkim zachowaj spokój i postaraj się skupić na egzekwowaniu swoich praw, bo te zdecydowanie Ci przysługują.
Zatrzymany ma prawo do:
- poinformowania o przyczynach zatrzymania;
- poinformowania o przysługujących prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy obrońcy, do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia, do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, do dostępu do pierwszej pomocy medycznej;
- otrzymania protokołu zatrzymania;
- niezwłocznego umożliwienie nawiązania w dostępnej formie kontaktu z obrońcą, a także bezpośrednią z nimi rozmowę;
- złożenia w terminie 7 dni zażalenia na zatrzymanie w celu zbadania jego zasadności, legalności oraz prawidłowości.
Pamiętasz, ile wynosi czas zatrzymania? 48 godzin (ewentualnie dodatkowe 24 godziny). Jest zatem bardzo istotne, aby dopilnować wpisania prawidłowej godziny w protokole zatrzymania. Czasami od tych kilku minut może zależeć konieczność zwolnienia osoby zatrzymanej np. z powodu niezłożenia wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztu w terminie.
Zatrzymanie jest bardzo istotnym momentem postępowania karnego. Najczęściej w tej chwili zaczynają się problemy prawne, a zatrzymanie nierzadko przeistacza się w tymczasowe aresztowanie. Warto zatem już początkowym etapie rozważyć zwrócenie się po pomoc do profesjonalnego obrońcy.
Chcesz wiedzieć więcej?